თურქეთის მთავრობა მრავალი წლის განმავლობაში უშედეგოდ ცდილობდა შეექმნა ადგილობრივი წარმოების გამანადგურებელი უპილოტო საფრენი აპარატები (უსა), თუმცა, საბოლოოდ, თურქული მკვლელი დრონების პროგრამას საფუძველი ახალგაზრდა თურქმა ინჟინერმა – სელჩუქ ბაირაქთარმა ჩაუყარა.
2005 წელს ბაირაქთარმა თურქეთში ოფიციალური პირები დაარწმუნა, რომ დასწრებოდნენ მის მიერ ხელნაკეთი დრონის მცირე საჩვენებელ გამოცდას, რომელმაც საკმაოდ წარმატებულად ჩაიარა. მაშინ ბაირაქთარი 26 წლის იყო და თურქეთის უმაღლეს უნივერსიტეტში ელექტროინჟინერიის ფაკულტეტზე სწავლობდა. მოგვიანებით მან პენსილვანიის უნივერსიტეტში მაგისტრის ხარისხი მოიპოვა და მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის ინსტიტუტის (MIT) დოქტორანტურის სტუდენტი გახდა.
ბაირაქთარმა იცოდა, რომ ახლოს იყო ისეთი ტექნოლოგიის შექმნასთან, რომელიც საომარ მოქმედებებში დიდ ცვლილებას შეიტანდა. იგი სწავლის დასრულების შემდგომ საკუთარ მომავალზეც დარდობდა და გააცნობიერა, რომ თურქეთში დაბრუნების დრო დამდგარიყო
„ბევრი ჩემი მეგობარი აშშ-ის სამხედრო პროექტების გრანტებზე მუშაობს“ – მიმართა მან თურქული მთავრობის წარმომადგენლებს სანამ დრონის საჩვენებელ გაფრენას დაიწყებდა – „ეს არის საოცარი რამ, მაგრამ რისი კეთება მომიწევს მას შემდეგ რაც თურქეთში დავბრუნდები?“
დრონის წარმატებული საჩვენებელი ფრენის შემდეგ განაგრძო:
„Boeing-ი, Lockheed-ი, დიდი კომპანიებია ხო? ჩვენც ამავე სისტემებს ვქმნით და თუ მთავრობა მხარს დაგვიჭერს დრონების პროექტში, 5 წელიწადში თურქეთი ძალიან მარტივად დაიკავებს მსოფლიოს მოწინავე რიგებს.“
მიუხედავად ამისა, მას მაშინვე არ მოუპოვებია მთავრობის მხარდაჭერა.
აშშ-ში სადიპლომო ნამუშავარზე ბაირაქთარის კოლეგები მსოფლიოს მრავალი ქვეყნიდან იყვნენ წარმოდგენილნი. მისი სამაგისტრო ნამუშევარი, რომელიც MIT-ში წარადგინა, ეხებოდა ალგორითმს, რომელიც უპილოტო ვერტმფრენს ეხმარებოდა უსწორმასწორო ზედაპირზე, ვერტიკალურ კედელზეც კი, უპრობლემოდ დაჯდომაში. სამადლობელ ნაწილში მან პირველ რიგში ღმერთს გადაუხადა მადლობა, შემდეგ მის მრჩეველს და, ბოლოს, მის მარჯვე ახლო მეგობრებსა და უნივერსიტეტის მუსლიმთა ასოციაციას.
თურქეთში მისი ოჯახი ფლობდა ფირმას Bayraktar Makina, რომელიც ბაირაქთარის ინჟინერმა მამამ ჩამოაყალიბა 1984 წელს, რათა ეწარმოებინა ავტომობილების ნაწილები. 2000 წლიდან კი კომპანია მთლიანად გადაერთო უპილოტო საფრენი აპარატების კვლევასა და წარმოებაზე.
2007 წელს ბაირაქთარმა MIT-ის სადოქტოროზე სწავლა შეწყვიტა, დაბრუნდა თურქეთში და მთელი დრო უპილოტო საფრენ აპარატებზე მუშაობას დაუთმო.
იმ დროს როცა მან საკუთარი ხელნაკეთი დრონი წარადგინა, თურქეთს უკვე ჰქონდა თურქული საჰაერო-კოსმოსური ინდუსტრიის (TAI) მიერ დაწყებული საკუთარი დრონების პროგრამა, თუმცა იმდროინდელმა სამხედრო ჩინოვნიკებმა უფრო ჭკვიანურად მიიჩნიეს აშშ-სა და ისრალისგან მიეღოთ უსა-ები (მიუხედავად იმისა, რომ არაერთხელ გაუცრუეს იმედი ამ მოკავშირეებმა) და შეეჩერებინათ ადგილობრივ წარმოებაზე რესურსების ხარჯვა.
1975 წლიდან, მას შემდეგ, რაც აშშ-მა თურქეთს კვიპროსში შეჭრის გამო იარაღის იმპორტზე სანქციები დაუწესა, ანკარას არასასიამოვნო ურთიერთობა ჩამოუყალიბდა ვაშინგტონთან. გაჩნდა ადგილობრივი სამხედრო წარმოების განვითარების მოთხოვნილება.
მომდევნო ათწლეულში თურქეთში შეიქმნა უამრავი სამხედრო ინდუსტრიული კომპანია, მათ შორის TAI-ც. ისინი ძირითადად ტყვიებისა და ზოგადი სამხედრო აღჭურვილობის შექმნაზე მუშაობდნენ, თუმცა იყო რამდენიმე დიდი პროექტიც მართვად რაკეტებსა და სამხედრო ავიაციაზე.
დრონების პირველ ეპოქაში თურქეთი მოძველებული გზით ჩაერთო: მათ 1996 წესლ 6 შეუიარაღებელი დრონი შეისყიდეს ამერიკული კომპანიისგან General Atomics. GNAT 750-ები პრიმიტიულად აწყობილი დრონები იყო, რომლებსაც მხოლოდ ვიდეო ფაილების მოწოდება შეეძლოთ. ისინი სამხრეთ-აღმოსავლეთ რეგიონში გაგზავნეს, სადაც თურქებთან დაპირისპირებული ქურთული დაჯგუფების – PKK-ის გადაადგილებას ზვერავდნენ, რომლებიც მიუდგომელ მთებში აფარებდნენ თავს. თუმცა როგორც თურქეთის სპეციალური ოპერაციების ძალების სარდლობის ყოფილი ოფიცერი, ნესდეტ ოზკელიკი ამბობს, დრონიდან ინფორმაციის მოწოდებას 20 წუთი სჭირდებოდა, რაც საბრძოლო ოპერაციის წარმატებულობის ხელისშემშლელი ფაქტორი გახლდათ.
2006 წელს თურქეთმა ისრაელს 10 შეუიარაღებელი Heron-ის ტიპის დრონი შეუკვეთა. ისრაელმა დრონები 5 წლის შემდეგ მიაწოდა თურქეთს, თუმცა ანკარამ ისრაელი ძრავებისა და გამოსახულების განზრახ დაზიანებაში დაადანაშაულა და უკან გაგზავნა გასარემონტებლად. რამდენიმე წლის შემდეგ საბოლოოდ განლაგდა ისრაელის გაგზავნილი გარემონტებული Heron-ები თურქეთის ავიაბაზაზე. თავდაპირველად დრონებს ისრაელიდან გაგზავნილი პერსონალი მართავდა. ამჯერად თურქეთმა ისრაელი მათი დრონებით გადაღებული მასალების მოსადისთვის (ისრაელის დაზვერვა) საიდუმლოდ მიწოდებაში დაადანაშაულა. საბოლოოდ თურქეთს იმედები არც Heron-ის ტიპის დრონებმა გაუმართლეს.
2010 წელს თურქეთმა და ისრაელმა დიპლომატიური ურთიერთობები გაწყვიტეს, რადგან ისრაელის რეიდს ღაზას სექტორთან 9 თურქეთის მოქალაქე ემსხვერპლა. იმავე წელს, მოგვიანებთ, თურქეთმა გაამჟღავნა, რომ Heron-ებს საკუთარი წარმოების დრონებით ჩაანაცვლებდა. TAI-მ წარმოადგინა საკუთარი წარმოების დრონი – Anka (ან Phoenix), რომელსაც 17 მეტრიანი ფრთები ჰქონდა და ჰაერში, თითქმის 10 000 მეტრის სიმაღლზე დარჩნა 24 საათის განმავლობაში შეეძლო. თუმცა Anka-ც, Heron-ის მსგავსად, შეუიარაღებელი იყო, რაც თურქებს ყველაზე მეტად აწუხებდათ.
მაგალითად, 2011 წელს ქურთებმა ერთ-ერთი ყველაზე სისხლიანი თავდასხმა განახორციელეს თურქეთის სამხედრო ბაზებზე ჰაქიარის რეგიონის სამხრეთ-აღმოსავლეთში. თურქეთის დრონების საშუალებით კი PKK-ს თავდასხმებისთვის მხოლოდ თვალის მიდევნება იყო შესაძლებელი. არ არსებობდა სისტემა, რომელიც დრონების დახმარებით სწრაფ რეაგირებას მოახდენდა ამ თავდასხმების ეფექტურად მოსაგერიებლად.
იმ პერიოდში თურქეთი აშშ-ის სადაზვერვო დრონებისგანაც იღებდა ინფორმაციებს, მაგრამ ვაშინგტონი უარს აცხადებდა თურქეთისთვის Predator-ის ტიპის საკუთარი დრონების მიყიდვაზე, რადგან, მათი თქმით ეს საფრთხეს შეუქმნიდა ისრაელს. ამ ყველაფრის ფონზე, თურქეთისთვის გამანადგურებელი დრონების ადგილობრივი წარმოება ნომერ პირველი პრიორიტეტი გახდა, სელჩუკ ბაირაქთარისთვის კი – შესაძლებლობა.
თავიდან მას იმის უფლებასაც არ აძლევდნენ, რომ საკუთარ დრონებზე გამოეცადა საბრძოლო მასალა, თუმცა მალევე იგი საკმაოდ პოპულარული გახდა, რადგან ხშირად აკრიტიკებდა ხელისუფლებას ისრაელთან მჭიდრო კავშირის გამო. 2006 წელს მისმა შექმნილმა მინი დრონებმა თურქეთის სამხედრო ტენდერში გაიმარჯვეს. სახელმწიფომ მას 19 ასეთი დრონი შეუკვეთა სამხრეთ-აღმოსავლეთში გასაგზავნად. ამ პერიოდში მან ბევრი ხალხი გაიცნო.
თავდაპირველად ბაირაქთარები ჩვეულებრივ ჯარისკაცებზე მუშაობდნენ და დაარწმუნეს ისინი, რომ წაეყვანათ ბრძოლის ველზე, სადაც დეტალური ჩანაწერები გააკეთეს იმის შესახებ, თუ რა სახის ტექნოლოგია იყო საჭირო. საბოლოოდ სელჩუკ ბაირაქთარის შრომა 2015 წელს დაფასდა, როდესაც სელჩუქ ბაირაქთარმა საკუთარ ფირმაში აწყობილი დრონის, TB2-ის დასამახსოვრებელი სადემონსტრაციო ჩვენება მოაწყო : დრონმა 4 კილომეტრის სიმაღლიდან, თურქული წარმოების მართვადი რაკეტით გაანადგურა სამიზნე, რომელიც 8 კილომეტრის მოშორებით მდებარეობდა.
იმავე წელს ბაირაქთარმა სხვა გზებითაც მოახერხა მთავრობასთან დაახლოება: ცოლად შეირთო თურქეთის პრეზიდენტის – რეჯეფ თაიფ ერდოღანის უმცროსი შვილი. მას შემდეგ, მისი კომპანია გახდა თურქული დრონების მთავარი მწარმოებელი.
დღესდღეობით TB2 წარმოადგენს თურქეთის საჰაერო ოპერაციების ხერხემალს. მას შეუძლია 7000 მეტრზე მაღლა იფრინოს 24 საათის განმავლობაში, ასევე, შეუძლია დაახლოებით 55 კილოგრამის გადაზიდვა.
2019 წლის მაისის მონაცემებით თურქეთის შეიარაღებული ძალები 75-ზე მეტ TB2-ს იყენების. ისინი თვეში 6000 საათი დაფრინავენ თვეში. ამ დრონების საშუალებით თურქეთმა დიდი უპირატესობა მოიპოვა ქურთების წინააღმდეგ. ასევე, დღემდე წარმატებით იყენებს სირიაში ასადის რეჟიმის ძალების წინააღმდეგ.
„სწორედ შეიარაღებული დრონები თამაშობენ ყველაზე დიდ როლს თურქეთისთვის წარმატების მოტანაში ტერორისტების წინააღმდეგ ბრძოლაში.“ – ამბობს თურქეთის სპეციალური ოპერაციების ძალების სარდლობის ყოფილი ოფიცერი, ნესდეტ ოზკელიკი.
გამოყენებული მასალა: https://theintercept.com/2019/05/14/turkey-second-drone-age/
დააკომენტარეთ ფეისბუქიდან